Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Lakin hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleneşeli bir düzen değildir. Haklar, maşer içinde insanların cidden ne davrandıklarını değil, ne davranmaları icap ettiğini gösterir. Haklar, namına uyulmak ve uygulanmak yürekin vardır. Türe kıymeti dolayısıyla, insanlar arası ilişkileri bir düzene vurunmak, maşerî ömürın gerçekleşmesini hazırlamak lüzum. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren ferdin alınsına kabul edilmesi ve uyulması müstelzim, kesin yakın kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği üzere, onlara aykırı bir yönde de kullanabilir. Bu nedenle maşer içinde insanların tutum ve davranışlarının dostluk kurallarına uymaması, her vakit mümkündür. “İşte dostluk, âdem evladı davranışlarını değerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir tip, bir bütündür.” İnsan-âdem evladı, âdem evladı-doğa ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru yürekin evrensel ilkelerle güvence altına düzenınmasıdır. Haklar, âdemiyet seviyesi yürekin göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birokkalı fikir ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, maşer sözleşmesi, doğa ve insanlar olarak tamlayan gözlerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun genel menfaatini yahut fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini hazırlamak için konulan ve amme gücüyle desteklenen kaide, doğru ve kanunların kâffesidür. Daha yaygın bir tanımıyla dostluk, adalete yönelmiş maşerî yaşyalnız düzenidir. Haklar Lügat Mealı Haklar kelimesi Arabi “doğru” kökünden hasılat ve doğru kelimesinin çoğmehabetli olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Gündüz feneriçda “doğru” kelimesinin çoğmehabetli “ilenme’kak”tır. Türk Kıstak Kurumu’na bakarak dostluk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yapmış oldurım ancakü belirleyen yasaların kâffesidür”. Bunun dışında hukukun “haklar” demeı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet demeında da kullanılır. Teknik Mealı Haklar dönemden döneme değiştiği yürekin hala doyurucu bir tanım yapılamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun tanımını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok kabul edilen tanımı ise: “Muayyen bir zamanda makul bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması talih zoruna (müeyyide) bağlamlanmış kurallar kâffesidür.” Ilmî bir disiplin olarak dostluk, kendi içinde baz olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun eşhas arası ilişkileri konu düzlük kısmına Özel Haklar, eşhas ile talih yahut devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Halk Hukuku adı verilir. Bu ayırım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Kâr Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna yanıt Esas Hukuku, Ceza Hukuku ve İdare Hukuku amme hukukunun serlıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku diğer toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden ayıran özellik talih tarafından güvenceye düzenınmış ve cebri yapmış oldurımlara mevla olmasıdır. Haklar kuralları âdem evladı davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun kıymetiharbiye hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sayesinde benzeşim nitelikteki kamu durumlarda uygulanması esenlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar düzlükında yapmış oldurım amme gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek yürekin kullanılır. Haklar düzenini esenlamayı ve korumayı yalnızçlayan yapmış oldurımlar gene dostluk düzeninin öngördüğü şekilde adına getirilir. Maddi ve manevi yapmış oldurımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yapmış oldurımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yapmış oldurımlar bu durumları hapsetmek yürekin kullanılır. Ceza hukukunda ölüm, mahpus ve mangiz cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun kapatma; vergi hukukunda vergi ve kaçıntıçılık cezaları üzere bambaşka dostluk dallarında bambaşka yapmış oldurımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile müteallik çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız icabında; dimaği bir irade olarak gören kuramlar, irade dışı olarak gören kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların birtakımlar felsefik değil ortaya konduğu devrin problemlerını çözmek yahut politik gözleri dostluk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan dostluk, genel olarak şu şekilde tanımlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş maşerî bir yaşyalnız düzenidir.” Bu tanımdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu adına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, uygulama yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun maşerî ömürı düzenleyip insanların amerikan barış ve güvenlik içinde bir arada yaşamalarını esenlamaktır. 2. Kullanışlı Yarar (Içtimai İhtiyaçların Karşıtlanması) Hukukun uygulama amacını, maşerî gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile maşer içinde canlı insanların, birbirleri ile inşa etmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, ruh bilimsel bir varlık olarak insanoğlunun yapısından meydana gelen ihtiyaçlarını alınlamaya çdüzenışır. Haklar bu fonksiyonu ile mevlit, tezevvüç, ölüm vb. önemli biyolojik olayları da çeşitli hükümlerle düzenler. Hiçbir dostluk düzeni ömürın baz gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun natürel yapısına ve bundan müterakki gelen gereksinimlerine amelî yürütmek zorundadır. Haklar önemli ölçüde, iktisadi gerçeklere de vabestedır; iktisadi yokluklara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Türe Haklar bu fonksiyonu ile makul bir tertip altına aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir müsavat düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak asıl kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En güdük tanımıyla adalet, “bir müsavat düşüncesi”dir. “Türe, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) yürütmek üzere dü bambaşka anlamda kullanılır. Türe gerçekte ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet demeında ferdî bir özelliği deyimler. şahıs her vakit haklı olana yönelir, herkese kendine düşeni görmek uğrunda sürekli ve değnöbetmez bir çaba gösterir. İşte bu tutum ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile müteallik oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet nosyonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini değil, kişilerin somut durumlarda gerçekleştireceği rabıta biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte dostluk düzlükında hukuki kıymetiharbiye olarak gır konusu olan adalet de, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü dostluk, insanlar arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve alacaklanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar kâffesidür.” Cemiyet yürekindeki davranış ve ilişkilerin değerlendirilmelerini yürekaziz kurallar kamuü olarak dostluk, bu değerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve çalıştırmak yerinde bulunduğuna bakarak, adaletin böylece, hukukun da bir değerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçüde yansıtılmıştır ? Bulunan dostluk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet nosyonı ortaya çıkmaktadır. Bu, tüm dostluk sistemine ve sistemlerine hükümran kâin, nesnel ve salt bir kıymetiharbiye niteliğindeki adalettir. Haklar bir maşer düzenini yürekerir. Hukukun varlık sebebi de adalettir; lazım bulunan düzeni arkalamak, gerekse onu değnöbettirmeyi meşrulaştırmak yürekin her vakit adalete servurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta alınmıza yerleşmiş dostluk düzenlerinin birincil örneği, olması müstelzim dostluk demeında dostluk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, bulunan dostluk düzenlerinin namına amelî olup olmadığı açısından bir kıymetiharbiye ve istimara ölçüsü olur. Yeniden bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun sahileştirmek amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı alınlıklı ilişkilerde kâin bu üç fonksiyon denge içinde olduklarında, adil bir dostluk düzeninin gerçekleşmesi esenlanır. Normal olarak tüm dostluk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak dostluk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem maşerî yaşyalnız uyacak, hem de bu maşerî ömürın amerikan barış içinde sürebilmesi yürekin bir düzen görünümünü esenlamaya çdüzenışacaktır.